از حدود ۳هزار سال پيش، کاشت گياه زعفران در کشور ما آغاز شد. شايد آن زمان کسي فکر نمي کرد که اين گل هاي بدون ساقه، روزي آن قدر ارزش پيدا کند که به طلاي سرخ شهرت يابد. امروز با گذشت ۳۰قرن از آغاز کاشت زعفران هم چنان خطه خورشيد به عنوان بزرگ ترين مرکز توليد طلاي سرخ در سرتاسر کره خاکي مطرح است؛ به صورتي که اين منطقه در حال حاضر حدود ۹۰درصد از زعفران موردنياز جهان را تامين مي کند.زعفران به علت طعم، رنگ و عطر عالي، کاربردهاي فراواني در توليد فرآورده هاي غذايي، دارويي و شيميايي دارد. از همين رو دانشمندان در سرتاسر جهان به تحقيق و پژوهش درباره اين گياه روي آورده اند و خواص گوناگون و متعددي را نيز از آن کشف کرده اند. چندي پيش جمعي از محققان هم استاني ما در پژوهشکده بوعلي مشهد دور هم جمع شدند و براي نخستين بار در کشور ماده کروسين خالص از سرگل زعفران را توليد کردند.براي کسب اطلاعات بيشتر درباره خواص اين ماده و روند انجام اين پژوهش به سراغ دکتر «فرزين هادي زاده» مسئول بخش شيمي دارويي پژوهشکده بوعلي مشهد و مدير اجرايي اين طرح رفتيم و با او گفت وگو کرديم.

                                      

 «دکتر فرزين هادي زاده» مسئول بخش شيمي دارويي پژوهشکده بوعلي مشهد که اجراي طرح توليد کروسين خالص از سرگل زعفران را نيز برعهده داشته است، با بيان اين که زعفران از ۳ماده اصلي رنگ، عطر و طعم تشکيل شده است مي گويد: کروسين ماده تشکيل دهنده رنگ زعفران است.او در ادامه با اشاره به برخي خواص دارويي گياه زعفران هم چون پيش گيري از سرطان، مقابله با التهاب، کاهش درد، افزايش ميل جنسي و ... تصريح مي کند: در تحقيقات انجام گرفته، مشخص شده است بخش زيادي از اين خواص دارويي گياه زعفران مربوط به ماده کروسين آن است.
از خواستن تا توانستن

در ادامه گفت و گو با دکتر هادي زاده درباره روند کار توليد کروسين خالص از او سوال مي کنيم که پاسخ مي دهد: ما طرح هاي تحقيقاتي گوناگوني را درباره زعفران در دست اقدام داشتيم. در زمان اجراي اين تحقيقات بارها به ماده کروسين نياز پيدا مي کرديم و مجبور بوديم اين ماده را از يک شرکت اروپايي - آمريکايي که تنها توليدکننده آن در سطح جهان است، خريداري کنيم. اما در ادامه کار با اين مشکل روبه رو شديم که اين نمونه خارجي ميزان خلوص موردنياز ما را نداشت و نمي توانست براي انجام تحقيقات مورد استفاده قرارگيرد.وي ادامه مي دهد: با توجه به همين موضوع بود که در سال ۸۳ طرحي در معاونت پژوهشي دانشگاه علوم پزشکي مشهد مصوب شد و تصميم گرفتيم کروسين با خلوص بالاتر از نمونه خارجي را خودمان توليد کنيم.«دکتر فرزين هادي زاده» با بيان اين که مدت ۵سال اجراي اين طرح به طول انجاميد، ابراز مي دارد: ما در نهايت موفق شديم ماده کروسين خالص از سرگل زعفران را با خلوصي معادل ۵/۱۳ برابر نمونه خارجي آن توليد کنيم.اين پژوهشگر ادامه مي دهد: ميزان خلوص کروسين توليدشده در پژوهشکده بوعلي مشهد برابر ۹۵درصد است. وي تصريح مي کند: با توليد اين ماده در خراسان رضوي، ايران در جايگاه دوم توليدکننده اين ماده دارويي درجهان قرارگرفت.

                

مسئول بخش شيمي دارويي پژوهشکده بوعلي مشهد درباره روش خالص سازي کروسين مي گويد: تاکنون بيشتر براي انجام اين خالص سازي از روش «کروماتوگرافي» استفاده مي شد. اما اين روش هم هزينه زيادي را در پي داشت و هم اين که بازده قابل قبولي نداشت.وي توضيح مي دهد: در اين روش مواد با استفاده از ستون کروماتوگرافي که ممکن است از جنس هاي مختلفي ساخته شده باشد، جداسازي مي شود.دکتر هادي زاده با بيان اين که روش «کروماتوگرافي» به دليل بازده پايين براي توليد صنعتي مناسب نبود، خاطرنشان مي سازد: ما توانستيم با يک روش جديد کروسين را با هزينه کمتر و ميزان خلوص بيشتر به دست آوريم.او اظهار مي دارد: ما با استفاده از حلال هاي مختلف محلولي از زعفران توليد کرديم و پس از آن با استفاده از روش تبلور کروسين  خالص را توليد کرديم.«هادي زاده» اضافه مي کند: ما در حال حاضر قادر هستيم از هر ۱۰۰گرم زعفران ۱۰گرم کروسين با خلوص ۹۵درصد توليد کنيم که اين کار بين ۲ تا ۳هفته زمان نياز دارد.دکتر هادي زاده در ادامه با بيان اين که ما کشوري هستيم که بيش از ۹۰ درصد زعفران مورد نياز جهان را توليد مي کنيم، ابراز مي دارد: اگر در کنار توليد زعفران به فعاليت هاي تحقيقاتي در زمينه اين گياه ارزشمند نيز بپردازيم، بي گمان ارزش افزوده بسيار بيشتري خواهد داشت.او هم چنين با اشاره به اين که بيشترين کاربرد ماده کروسين در انجام فعاليت هاي تحقيقاتي است، ابراز مي دارد: ما هم اکنون آمادگي داريم اين ماده را با ميزان خلوص موردنياز براي محققان و يا شرکت هاي دارويي داخل کشور، توليد کنيم.

«هادي زاده» هم چنين درباره ادامه کارهاي تحقيقاتي درباره زعفران و ماده کروسين نيز با بيان اين که يکي از طرح هايي که هم زمان بااين طرح انجام مي شد، مقايسه قرص زعفران با قرص کروسين و بررسي عوارض جانبي اين ماده براي انسان بود، مي گويد: اين تحقيقات نشان مي دهد که قرص کروسين براي انسان ضرر ندارد و مي توان از آن به عنوان ماده اي دارويي استفاده کرد.وي تصريح مي کند: البته تحقيقات مختلفي درباره زعفران در کشور و استان درحال انجام است که اميدواريم با پي گيري فعاليت هاي تحقيقاتي در اين باره، ضمن دستيابي به اطلاعات جديد درباره زعفران ارزش افزوده اين ماده توليدي کشور نيز افزايش يابد.